Koku Organımız: Burun

Burun

Solunum işlevinin yanı sıra koku alma organıdır. Burada kıllar, kanallar, kılcal kan damarları, koku alma hücreleri, sinirleri ve mukoza bulunur. Burun boşluklarını örten mukoza tabakasında koku alma işlevini yerine getiren oluşumlar bulunur. Koku duyusu alan hücreler burun boşluğunun üst kısmında yer alır. Bu bölgeye regino olfactoria denilir ve sarı renktedir. Bu bölgede üç tip hücre bulunur.

  • Koku reseptörleri (hücreleri)
  • Destek reseptörleri(hücreleri)
  • Bazal reseptörleri (hücreleri)
burun

Koku (Reseptör) Hücreleri

Bipolar nöron olarak kabul edilir. Hücre gövdeleri destek hücrelerinin arkasında bulunur. Her bir burun boşluğunda yaklaşık olarak 25 milyon koku hücresi yer alır. Koku hücresindeki dentritten yaklaşık 10-12 adet silia çıkar. Silialar yatay biçimde uzanır ve duyu alır. Bu silialar burun boşluğuna giren havadaki koku taneciklerinden etkilenerek hücre gövdesini uyarır ve böylece koku alma işlemi başlar.

  • Bowman Bezleri: Mukoza epitelinin derinlerindeki bağ dokusu içinde bulunur. Mükoz salgı yapar. Bowman bezlerinin salgısı mukozayı nemli tutar ve koku taneciklerini çözücü fonksiyon gösterir.

Destek Hücreleri

Koku epiteli çoğunlukla silindirik epitel hücrelerdir. Komşu hücrelerle bağlantıyı sağlar. Destek hücreleri, koku hücrelerinin beslenme ve diğer destek işlevlerini yerine getirir.

Bazal Hücreler

Destek hücrelerinin bazal kısımlarında yer alır. Hızlı bölünme gösterir ve bu hücrelerden destek hücreleri gelişir. Yaklaşık olarak iki ayda dökülerek kaybolur ve bazal hücrelerin farklılaşması ile yenileri oluşur.

Koku Fizyolojisi

Kokunun algılanabilmesi için herhangi bir cisimden çıkan koku moleküllerinin hava ile karışması gerekir. Havaya karışan koku molekülleri solunan hava ile burun konkalarına gelir. Her solunum döngüsünde konkalara çarpan hava girdaplı akımlar yapar. Hava akımları yavaşlar. Regio respiratoria bölgesinde yavaşlayan hava ısınır ve nemlilik kazanır. Böylece havadaki koku molekülleri çözülmüş olur. Bu koku molekülleri regio olfactoria bölümünde yer alan koku duyusu reseptörlerine ulaşır. Koku duyusu reseptörlerinin bulunduğu bölgeye ulaşan havanın miktarı koklama olayı ile büyük ölçüde artırılır. Koklama işlemi, genellikle yeni bir kokunun dikkat çekmesi hâlinde görülen yarı refleks bir yanıttır.

Koku reseptörlerinden başlayıp koku duyusu merkezine kadar götüren koku siniri n.olfactoriustur. Bu sinirler, geriye doğru bir uzanışla etmoid kemiğin kalburumsu bölümünden geçerek kafatası içine dâhil olur. Daha sonra burada bulunan bulbus olfactoriusa (koku soğanı) gelir. Koku soğanına giren ve çıkan birçok sinir aksonu bulunur. Buradan çıkan aksonlar beynin koku merkezi olan temporal loba gider. Böylece kokunun algılanmasını sağlar.

Kaynakça:
Milli Eğitim Bakanlığı Anatomi ve Fizyoloji Ders Modülleri, 2012