İşitme ve Denge Organımız: Kulak
Kulak (Auris)
İşitme işlevini gören ve denge organını içinde bulunduran anatomik yapıdaki organdır. Kulak (auris) üç bölümde incelenir.
- Dış kulak (Auris externa)
- Orta kulak (Auris media)
- İç kulak (Auris interna)
1-)Dış Kulak (Auris Externa)
Yaşadığımız ortamlarda meydana gelen sesleri toplayıp orta kulağa gönderme işi yapan dış kulak (auris externa), iki bölümden oluşur.
- Kulak kepçesi (aurcula)
- Dış kulak yolu (meatus acusticus externa)
a-)Kulak Kepçesi (Aurcula)
Kulak kepçesi, başın iki yanında çene ekleminin arkasında bulunur. Huni şeklinde kıvrılmış girinti ve çıkıntılar gösterir. Kıkırdak dokudan yapılmış ve deri ile örtülmüştür. Kıkırdak yapı etrafındaki yapılarla bağ ve kaslarla bağlıdır. Dış kulak yoluna ise fibroz doku ile bağlanmıştır. Kulak kepçesinin dış kenarına heliks denir. Konkadan başlayıp önce öne yukarıya, sonra arkaya ve aşağıya doğru uzanarak kulak memesine kadar devam eder. Heliksin önünde ona paralel olarak uzanan çıkıntıya ise antiheliks denir. Antiheliksin önünde kalan çukurluğa concha auricale adı verilir. Ses dalgaları, kulak kepçesi tarafından toplanarak dış kulak yoluna aktarılır.
b-)Dış Kulak Yolu (Meatus Acusticus Externa)
Temporal kemiğin iç kısmına doğru girmiş hâlde bulunan dış kulak yolu “S” harfine benzer. Ortalama olarak 2,5- 3 cm uzunluğundadır. Yetişkin insanlarda dış kulak yolunun 1/3 dış kısmı kıkırdak yapıdan, 2/3 iç kısmı da kemikten oluşmaktadır. Dış kulak yolunun içinde bulunan deride yağ bezleri ve kıllar bulunur.
Dış kulak yolunun sonlandığı kısımda kulak zarı (membrana tympani) bulunur. Hafif oval biçimde ince bir zardır. Dış kulak yolundaki kıllar, kulak zarını fiziki etkilerden korur. Dış kulak yolunda özel salgı yapan bezler bulunur. Kanal içindeki bezlerin salgısı ve kulağa giren tozlar sonucu kulak kirleri (cerumen) oluşur. Büyük kulak kirine ise buşon denir.
2-)Orta Kulak (Auris Media)
Temporal kemik içinde yer alan ve kulak zarından sonra gelen bölümdür. Orta kulağın iç yüzeyleri mukoza ile kaplıdır ve hava bulunduran boşluklardan oluşur. Bu boşluklarda kulak kemikçikleri ve bunlara bağlanan kaslar bulunur. Orta kulak üç bölüme ayrılır.
- Timpan boşluğu (cavitas tympanica)
- Östaki borusu (tuba auditiva)
- İşitme kemikçikleri (ossicula auditus)
a-)Timpan Boşluğu (Cavitas Tympanica)
Timpan zarı ile iç kulak arasında bulunan ve iç yüzeyleri mukoza ile kaplı dar bir boşluktur. Timpan boşluğunun üst duvar, alt duvar, ön duvar, arka duvar, iç yan duvar, dış yan duvar olmak üzere altı adet duvarı vardır. Timpan zarı dış kulak yolu ile orta kulak arasındaki sınırı oluşturan oval biçiminde bir zardır. Çok ince ve gergin olan zarın ortası içe doğru çöküktür. Zarın iç yüzü mukoza, dış yüzü ise deriden oluşur. Timpan zarı ses titreşimlerine karşı hassastır. Ses dalgaları timpan zarına çarptığı anda titreşim oluşur. Timpan zarında oluşan bu titreşimler işitme kemikçiklerine geçer.
b-)Östaki Borusu (Tuba Auditiva)
Orta kulak ile nazofarenks arasında yer alır. 3,5- 4cm uzunluğunda ve duvarları mukoza ile kaplıdır. Östaki borusunda kıkırdak ve kemik parçalar bulunur. Östaki borusu dış kulak ile orta kulak arasındaki basıncın dengelenmesini sağlar. Normalde kapalı olan boru yutkunma, esneme ve çiğneme gibi hareketlerle açılır ve basıncın eşit olması sağlanır. Kulak zarının her iki tarafındaki basınçta farklılık olması hâlinde kulaklarda rahatsızlık hissi oluşur.
c-)İşitme Kemikçikleri (Ossicula Auditus)
Timpan boşluğu ile fensetra vestibülü arasında bulunan kemikçiklerdir. İşitme kemikçikleri az oynar
eklemler ile birbirine bağlı üç kemikçikten oluşur.
- Çekiç kemiği (Malleus)
- Örs kemiği (İncus)
- Üzengi kemiği (Stapes)
Timpan zarında oluşan ses titreşimleri; çekiç, örs ve üzengi kemikçiklerini sırası ile geçerek iç kulağa iletilir.
3-)İç Kulak (Auris İnterna)
Temporal kemiğin içinde bulunur. İç kulakta işitme ve vücudun dengesi ile ilgili özel duyu hücreleri bulunur. İşitme ve denge işlevleri burada yapılır. İç kulak içinde birçok dolambaçlı yollar ve bu yollar arasında boşluklar olduğundan labirent (labyrinthus) denilmektedir. İç kulak, yapısı ve işlevleri bakımından iki bölümden oluşur.
- Kemik labirent (labyrinthus osseus)
- Zar labirent (labyrinthus membranaceus)
a-)Kemik Labirent (Labyrinthus Osscus)
Kemik labirentler, zar labirentleri kapsül gibi sarar. Kemikten oluşan sert bir yapıdadır. Kemik labirent ile zar labirent arasında perilenfa denilen sıvı bulunur.
Kemik labirentler önde cochlea, ortada vestibulum, arkada ise canales semicirculares olarak üç bölümden oluşur.
- Kohlea (cochlea): Orta kulaktan oval pencere ile ayrılır. Şekil olarak salyangoz kabuğuna benzer. Kohlea işitme reseptörlerini taşır. İşitme reseptörlerini taşıyan ve silyalı hücrelerden oluşan korti (corti) organları da kohleada bulunur.
- Vestibül (Vestibulum): Koklea ile yarım daire labirentleri arasında bulunan ovalimsi boşluktur. Vestibulum içinde zar labirentin denge ile ilgili yapılarından utriculus ve sacculus bulunur.
- Yarım Daire Kanalları (Canalis semicirculares): Yarım daire kanalları ön, arka ve yanda olmak üzere üç tanedir. Şekil olarak yarım daireye benzer. Bu kanalların hepsi vestibuluma açılır. Vestibül ve kanallar, birlikte denge aygıtını yapar. Bunlar, vücudun hareketlerini ve dengesini algılar.
b-)Zar Labirent (Labyrinthus Membranaccus)
Kemik labirentin içinde yer alan kanal ve keselerden oluşur. Zar labirent ile kemik labirent arasında perilenfa sıvısı, zar labirentin içinde ise endolenfa denilen sıvılar bulunmaktadır. Zar labirentin işitme ve denge duyusunun algılandığı iki bölümü vardır:
- Vestübüler Labirent, denge ile ilgili bölümdür. Utriculus, sacculus, ductus semicircularis denilen kesecikleri vardır.
- Kohlear Labirent, işitme ile ilgili bölümdür. İçinde ductus cochlearis bulunur.
İşitme Fizyolojisi
İşitme sırasında kulakta üç fonksiyon yerine getirilmektedir.
- Orta kulakta ses titreşimleri iç kulak sıvılarına iletilir.
- İç kulakta frekansların analizi yapılır.
- Mekanik enerji iç kulaktaki tüylü hücreler tarafından elektrik enerjisine dönüştürülür.
Sesin şiddeti desibel (dB) cinsinden ölçülür. İnsanlar 20 dB ile 120 dB arasındaki ses yoğunluğunu normal olarak işitebilir. Ancak 50 dB ile 70 dB arasındaki sesler kulakta en rahat işitilen ses yoğunluğudur.
Kulak kepçesi tarafından alınan ses dalgaları, kulak yolu aracılığı ile kulak zarına iletilir. Kulak zarı, bu titreşimleri güçlendirerek timpan boşluğunda bulunan çekiç, örs ve üzengi kemikçiklerine ulaştırır. Bu kemikçikler zarda oluşan titreşimleri perilympa sıvısına ve ses alıcılarına iletir. Titreşimler dalgalar hâlinde koklea boyunca ilerler. İlerleyen titreşimler corti organında bulunan işitme reseptörlerini uyarır. İşitme hücreleri aldığı uyartıları kokleal sinir liflerine verir. Bu liflerin birleştiği işitme ve denge sinirinden ilerleyen uyartılar, değerlendirilmek üzere beynin işitme merkezlerine götürülür ve böylece ses algılanır.
Denge Fizyolojisi
Dengemizi sağlamada üç sistem rol oynar:
- Vestibüler Sistem: Başın hareketlerini ve bu hareketlerdeki hızlanma ve yavaşlamaları santral sinir sistemine iletir.
- Oküler Sistem: Göz kaslarını kontrol eder ve oryantasyonun sağlanmasına yardımcı olur.
- Serebellar Sistem: İskelet kaslarının tonusunu kontrol eder.
Dengemizi duyu organlarından gelen duyu impulsları yardımı ile sağlarız. Yarım daire kanallarının içinde bulunan endolenf sıvısı, başın ve vücudun hareket ettiği yönün ters yönünde hareket eder. Örneğin baş sağa doğru hareket ettirildiğinde yarım daire kanalları içindeki sıvı, ters tarafa yani sola doğru hareket eder. Sıvının bu hareketiyle reseptörler uyarılır. Meydana gelen bu denge değişikliklerini önce nervus vestibularise daha sonra ise işitme ve denge sinirleri ile beyinciğe (cerebellum) iletir.
Kaynakça:
Milli Eğitim Bakanlığı Anatomi ve Fizyoloji Ders Modülleri, 2012