Tat Organımız: Duyu

Dil

Tat duyusunu alan organdır. Ağız boşluğu içinde bulunur. Dilin ön kısmı serbest arka kısmı alt çene kemiği ile bitişiktir. Dil çizgili kaslardan yapılmış olup besinlerin çiğnenmesi, yutulması ve konuşma gibi işlemlere de yardımcı olur.

Dilin üzerinde bulunan ve tat duyusunu alan spesifik epitel hücrelerden oluşan tat tomurcukları papillalarda yer alır.

Dilin Yapısı

Dil tat alma duyusu ve sindirim sistemi organıdır. Dilin yapısını oluşturan çizgili kasları, kasların arasında bulunan bağ dokular birleştirir. Bağ dokuda arter, ven, yağ dokusu ve elastik lifler çoktur.

Dilin üst yüzünde papillalar bulunur ve mukoza ile örtülüdür. Alt yüzü ise düz şekildedir. Üst bölümde bulunan epitel hücreler, çok katlı yassı epitel hücrelerden oluşur. Alt kısımda bulunan bağ doku, üstte bulunan epitel katı yukarı doğru iterek papillaları meydana getirir. Bu oval şekildeki kabarcıklara dil papillaları adı verilir. Bu papillalar dilin uç kısımlarında, yan kısımlarında ve arka kısımlarında bulunur. Dilin orta kısmında ise dil papillaları bulunmaz. Dilde üç tip papilla yer alır. Bunlar;

  • İpliksi papilla,
  • Mantarsı papilla,
  • Oluklu papilla’dır
dil

İpliksi Papillalar (Papilla Filiformis)

İplik ve koni şeklindeki bu papillalar dilin dorsal yüzeyinde yer alır. Bu papillalar tat tomurcuğu içermez. Besinlerin ağız içinde lokma hâline getirilmesinde rol alır.

Mantarsı Papilla (Papilla Fungiformis)

Şekil olarak mantara benzer. Dil sırtının ön kısımlarında yer alır. Üst yüzeyleri geniş olan papillalardır. Tat tomurcukları bu papillaların üzerini örten mukoza tabakasında yer almıştır.

Oluklu Papilla (Papilla Vallata)

Dilin üzerinde oluk şeklinde bulunur. Üst yüzeyleri düz şekildedir ve sayıları 8- 12 adettir. Burada bulunan her bir papillada 90- 250 arası tat tomurcuğu yer alır. Acı duyusu alan tat tomurcukları içerir.

  • Tat Tomurcuğu (Gemma gustatoria)

Tat tomurcukları çok katlı yassı epitel içine gömülü oval biçimde yassı küçük cisimciklerdir. Tat tomurcukları duyu hücreleri (reseptör), destek hücreleri ve bazal hücrelerden oluşur. Duyu hücrelerinin apikal yüzlerinde kısa duyu siliaları bulunur. Silialar seröz salgı içinde serbest dururlar ve dentrit işlevi yapar. Bazal uçtan çıkan aksonlar ağlar yapar ve tat duyusu sinirlerini oluşturur.

Destek hücreleri destek görevini yapar. Bazal membrandan mukoza yüzeylerine kadar uzanan destek hücreleri ince ve uzun şekildedir.

Bazal hücreler diğer iki hücrenin tabanında yer alır. Tat hücreleri ve destek hücrelerine dönüşür.

Tat Alma

Besinlerin lezzet duyusunun alınabilmesi için sıvı hâlde olması gerekir. Kuru bir dil üzerine konulan kuru bir besinden lezzet alınamaz. Dilimiz tükürük bezlerinin yardımı ile ıslak kalır. Besinlerin tadının tat tomurcukları tarafından alınabilmesi için tükürük sıvısı ile ıslatılması gerekir.

Dilde bulunan tat tomurcukları yardımı ile dört temel tat duyusu alınır.

  • Dilin uç kısmı tatlıyı,
  • Dilin ön yan kenarları tuzluyu,
  • Dilin arka yan kenarları ekşiyi,
  • Dilin arka kısmı acıyı algılar.

Tat ve koku alma reseptörleri, diğer duyu reseptörlerine göre daha çabuk adapte olma yeteneğine sahiptir. Tat tomurcukları aracılığı ile alınan tat duyusu, değişik sinirler üzerinden beyindeki merkeze iletilir. Dilden alınan duyuları esas itibarıyla chorda tympani denilen sinir nakleder. Daha sonra ilerideki sinir olan nervus fasialis, görevi devralır. Ayrıca n. glossopharyngeus ve n. vagus tarafından da beyine tat duyusu iletilir. Bu birimler aracılığı ile gelen uyartılar sonucunda tat alma olayı gerçekleşir.

Kaynakça:
Milli Eğitim Bakanlığı Anatomi ve Fizyoloji Ders Modülleri, 2012